کودک همسری قصه پر درد این روزها 

.

 نکاح در فقه 

.

نکاح یا ازدواج ایجاد پیوند میان دختر و پسر ، برای شروع زندگی مشترک است که با صیغه عقد نکاح صورت می گیرد .

عمل ازدواج در اسلام عملی مستحب است که در بسیاری از موارد واجب نیز شده است و آنرا سنت پیامبر برشمرده و جزو مهم ترین و پر توصیه ترین موارد در دین اسلام به شمار می آورند.

.

سن ازدواج در فقه اسلامی

.

در حالت کلی در فقه اسلامی سن مشخصی برای ازدواج و نکاح مشخص نشده است و در آیات نیز خداوند از کلماتی همچون بلوغ حلم و بلوغ نکاح و بلوغ اشد استفاده کرده است و صرفا برای ازدواج سن بلوغ  ، کافی نیست و معیار ازدواج از نظر قرآن قدرت داشتن در ازدواج ، توانایی همخوابگی و تولید نسل است .

اما با بررسی روایات به این نتیجه خواهیم رسید که سنین متفاوت با ملاک های مختلفی برای ازدواج تعیین گردیده است که عبارت اند از :

سن 9 سالگی قمری برای دختران به علت بلوغ جسمی و سن 13 سالگی به علت مشاهده حیض ، اما بطور کلی فقهای شیعه با استناد به روایات صحیح السند بر 9 سالگی دختر به عنوان سن ازدواج اجماع دارند.

 بطور کلی ملاک سن ازدواج از منظر فقه بلوغ جسمی و جنسی می باشد و از طرفی سن بلوغ برای پسرها نیز با استناد به روایات 15 سال قمری بیان شده است .

 

نکاح از دید قانون مدنی کشور

.

مطابق ماده 1062 قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران نکاح یا ازدواج به ایجاب و قبول الفاضی که صریحا دلالت بر قصد ازدواج نماید که این ایجاب و قبول ممکن است از طرف خود مرد و زن صورت گیرد یا از طرف اشخاصی که قانونا  دارای حق عقد می باشند و همچنین رضایت زوجین شرط صحت عقد است.

.

سن ازدواج از دید قانون مدنی 

.

مطابق ماده 1041 قانون مدنی کشور ایران عقد و نکاح دختر قبل از رسیدن به سن 13 سال شمسی و پسر قبل از رسیدن به 15 سال شمسی منوط به اجازه ولی با شرط رعایت مصلحت و با تشخیص دادگاه صالحه می باشد.

اما از طرفی تبصره 1 ماده 1210 قانون مدنی سن بلوغ را برای پسر 15 سال قمری و برای دختر 9 سال قمری تعیین کرده است .

همچنین مطابق ماده 23 قانون حمایت از خانواده ازدواج دختر قبل از رسیدن به سن 18 سال تمام و پسر قبل از رسیدن به سن 20 سال تمام ممنوع می باشد اما در مواردی که مصالحی اقتضا کند استثنائا در مورد دختری که سن او از 15 سال تمام کمتر نباشد به پیشنهاد دادستان و تصویب دادگاه شهرستان ممکن است معافیت از شرط سن اعطا شود.

.

توجه : این قانون در تاریخ 1391/12/01 توسط مجلس شورای اسلامی اصلاح گردید و این ماده حذف شد .

.

بر اساس مفاد گفته شده در بالا با توجه به این که قانون حمایت از خانواده ( قانون خاص ) مصوب 1353/10/15  حذف شده است ، اصلاحیه ماده 1210 قانون مدنی ( قانون عام ) مصوب 1370/08/14  در رویه قضایی در خصوص سن ازدواج ملاک عمل می باشد.

 

سن ازدواج از دید حوزه بین الملل 

.

کنوانسیون حقوق کودک به موجب قطعنامه شماره 44/25 که در تاریخ 20 نوامبر 1989 به تصویب رسید و کشورهای بسیاری بجز کشور (آمریکا) دیگر کشورهای عضو سازمان ملل متحد به امضا و پذیرش این کنوانسیون اقدام کردند.

که کشور ایران نیز در تاریخ 24 اکتبر سال 1945 میلادی به عضویت سازمان ملل متحد درآمد .

 

دلایل کودک همسری 

.

مشکلات ناشی از کودک همسری درد بزرگی است که در واژه ها می گنجد ، ازدواج کودکی حدودا 10 ساله با کدام دلیل توجیه پذیر است؟ آیا این همان خشونت جنسی نیست ؟ آیا این پایمال کردن حقوق مسلم کودک نیست ؟….

در حالت کلی نمی توان دلایل کودک همسری را صرفا موضوعات اقتصادی یا تعصبات مذهبی دانست بلکه علاوه بر این موارد دلایلی همچون فقر فرهنگی نقش بسیار مهمی در تحقق کودک همسری دارند .

سعیده بیوه 12 ساله است که در یکی از روستاهای تربت حیدریه ، در خراسان رضوی زندگی میکند ، به گفته سعیده اگر دختری تحصیلات در مقطع ابتدایی را تمام کند و همچنان مجرد بماند طولی نمی کشد که به او انگ ترشیدگی زده می شود ، و عدم ازدواج در این سن برای دختران این روستا به نوعی ننگ به شمار رفته و باعث سرافکندگی وی می گردد.

.

.

.

سعیده قربانی ازدواجی می شود که دلیل اصلی آنرا می توان فقر فرهنگی و در عین حال فقر مالی دانست چنانچه که وی در صحبت های خود می آورد همسر وی اهل یکی از روستاهای نزدیک به محل زندگی او بود که بعد از فوت همسرش خواهرانش سعیده را برای ازدواج با او انتخاب می کنند و به دلیل مشکلات مالی که خانواده وی با آن درگیر بود با این ازدواج موافقت گردید و قرار شد که سعیده بدون جهزیه به خانه همسر 42 ساله خود برود حتی در این بین وام ازدواج او نیز برای کمک به مشکلات مالی خانواده اش به پدرش واگذار شد.

این یک مورد از هزاران داستان غم انگیز است که این روزها در جامعه درحال تحقق است که باعث بروز مشکلاتی می شود که تمامی جوانب زندگی کودک را از سطح فردی تا اجتماعی تحت الشعاع قرار می دهد که این مشکلات عبارت اند از :

.

• خشونت علیه همسر 

• رشد جمعیت در مناطق فقیر نشین جامعه 

• در موارد بسیاری محرومیت از ادامه تحصیل

• فاصله سنی بسیار زیاد با همسر و عدم درک متقابل 

• مشکلات روحی و خودکشی

• عدم مهارت فرزند پروری 

• کودک کار

• خشونت جنسی

• افزایش زایمان زود رس  

• فشار روحی زیاد برای بارداری زودرس

• افزایش بیماری ها مقاربتی 

• بلوغ زودرس

• عدم اطلاعات کافی از خانه داری ،بهداشت جنسی ، بهداشت باروری 

و ……….

.

اگر بخواهیم ازین مشکلات نام ببریم شاید دیگر توان نوشتن نباشد ، از پدری که به دلیل نیاز مالی به نوعی دختر خود را می فروشد یا فردی که به دلیل تعصبات مذهبی غلط بدون توجه به پیامدهای منفی ازدواج حاضر به ازدوج کودک خود می گردد.

 

 

.

اما در حالت کلی می توان از موارد زیر به عنوان اصلی ترین دلایل کودک همسری نام برد :

.

• پایبندی به عقاید سنتی 

• اعتیاد والدین 

• کاهش بار اقتصادی خانواده 

• سود و منفعت مالی از منابعی همچون شیربها ، مهریه ، وام ازدواج 

و ……

 

کودک همسری از دید کارشناس بین الملل

.

طبق نظریه رشد روانی – اجتماعی اریکسون شخصیت هر فرد طی 8 مرحله از زمان تشکیل جنین تا هنگام مرگ رشد می کند که از مرحله 5 به بعد مربوط به دوران نوجوانی و پس از آن می باشد .

.

.

.

.

مرحله پنجم دورانی است که در آن کودک به کشف استقلال خود می پردازد و به عبارت دیگر خود را حس میکند و مرحله 6 در مورد دوران اولیه بزرگسالی بحث میکند، یعنی زمانی که افراد به کشف روابط شخصی خود می پردازند که با تحقق کودک همسری این مراحل از رشد انسان تحت الشعاع این ازدواج قرار می گیرد و باعث می گردد که انسان از لحاظ شخصیتی و رونی دچار اختلال شود .

در حالت کلی با توجه به این نظریه اگر هر یک از مراحل رشد انسان ناقص بماند ،مرحله بعدی را تحت الشعاع خود قرار می دهد و باعث بروز اختلالات روانی در شخص می شود.

 

آمار کودک همسری در ایران

.

با توجه به آمارهای منتشر شده در سال 1394 بیش از 5 درصد زنانی در این سال ازدواج کرده اند کمتر از 15 سال سن داشته اند یعنی 28 هزار 242 نفر قبل از رسیدن به سن 15 سالگی ازدواج کرده اند .

همچنین طبق آمار رسمی، ۳۷ هزار و ۴۳۰ دختر ایرانی در سال ۹۵ در حالی ازدواج کرده‌اند که تنها ۱۰ سال داشته‌اند.

دراين راستا، آمار ازدواج کودکان بین 10 تا 15 در سال 1397 حدود 43 هزار نفر اعلام گردید و 17 درصد ازدواج های این سال مربوط به دختران زیر  ۱۸ سال بوده است.

اما به گزارش وضعیت اجتماعی و فرهنگی ایران تنها در بهار سال 1399 حدود ، 7000 ازدواج دختر 10 تا 14 ساله و یک ازدواج کودک کمتر از 10 سال به ثبت رسیده است.

بنا به این آمار در بهار سال جاری تعداد 346 نوزاد ، از مادران کمتر از 15 سال متولد شده است.

با نگاه اجمالی به آمارهای ارائه شده در سالیان اخیر  به راحتی متوجه خواهیم شد که علی رغم پیشرفت جامعه بین المللی در سطوح فرهنگی ، در کشورهای جهان سومی از جمله ایران این موضوع روزبه روز در حال افزایش می باشد.

 

آمار کودک همسری در جامعه بین الملل 

.

بر اساس گزارش یونیسف در سال 2018 سالیانه 12 میلیون کودک دختر با سنی کمتر از 18 سال قربانی ازدواج کودک همسری می شوند و این آمار یعنی اینکه 23 ازدواج در هر دقیقه…..

بنا بر این گزارش کشورهایی که بالاترین میزان ازدواج کودکان در آنجا انجام شده است عبارت اند از : نیجریه با 76 درصد ،جمهوری آفریقای مرکزی با 68 درصد ، چاد با 67 درصد ، بنگلادش با 59 درصد و هند با 47 درصد از کل ازدواج های انجام شده در این کشور ها.

کشورهایی که آمار ازدواج کودکان در آنها بالا است معمولا کشورهایی هستند که مشکلات اقتصادی و اجتماعی بسیاری دارند.

 

آمار طلاق کودک همسری 

.

کودک همسری به خودی خود واژه ای تکان دهنده است اما موضوع زمانی نگران کننده تر می شود که کودکانی با سنین کم بعضا با یک یا چند فرزند طعم بیوه گی را از همان کودکی می چشند ، آن هم در جامعه ای که بیوه گی خود ترسناک است.

آمار ارائه شده حاکی از تعداد بالای طلاق در میان کودکان می باشد بطوری که پژوهشگران اجتمامی با اعلام به این که 17 درصد ازدواج ها ، مربوط به دختران زیر 18 سال است که در فاصله زمانی 1390 تا 1394  به ثبت رسیده است و از این تعداد حدود 95 هزار طلاق زیر 19 سال ثبت شده است که این آمار حاکی از ناپایداری ازدواج در این سنین می باشد .

معاون امور اجتماعی بهزیستی آدربایجان شرقی با بیان اینکه ازدواج مربوط به پسرهای زیر 18 سال در این استان 1266 مورد بوده است و تعداد طلاق های ثبت شده سال 1397 در این استان 9814  نفر بوده است که از این تعداد 1343 نفر دختران زیر 18 سال بوده اند.

 

آثار زیان بار کودک همسری 

.

کودک همسری به نوعی کودک آزاری منصوب می شود که نه تنها در جامعه ایران بلکه در تمامی جوامع دنیا اعمم از سنتی و پیشرفته امری ظالمانه است و برای از بین بردن آن باید تمامی جوامع در راستای تحقق این هدف گام برداشته و شرایطی لحاظ کنند که این عمل ظالمانه ریشه کن گردد.

 

ورای تمامی بحث های سیاسی و فرهنگی و فارغ از هر تفکر و عقیده ای ، انسانیت نمی پذیرد که کودکی را از دنیای کودکانه خود جدا و امر به ازدواج کند. کدام عقیده انسانی می تواند وجود مادران 10 ، 12  ساله یا بیوگان 14 ساله را بپذیرد آن هم زمانی که کودک نیازمند گذراندن روزهای کودکی خود برای رسیدن به شرایط ایده آل یک دختر برای ازدواج است .

 

هادی شریعتی عضو هیئت مدیره انجمن حمایت از حقوق کودکان بیان میکند که کودک همسری منجر به جامعه ای نابالغ میگردد و تبعات منفی از جمله افزایش طلاق ، خشونت خانگی ، افسردگی و … را در پی دارد.

تبعات کودک همسری برای کودک و جامعه بسیار زیاد است و هیچ گونه نمی توان آن ها را توجیه کرد ، این تبعات شامل آسیب های روحی و روانی ، جسمی و اجتماعی می شود .

 

از آسیب های روحی می توان به موارد زیر اشاره کرد :

.

با چنین ازدواجی، کودک به نوعی از دوران کودکی خود فاصله گرفته و ارتباطش با خانواده و دوستانش قطع میگردد و از سوی دیگر مسؤولیت زندگی نیز مزید بر علت می شود و فعالیتش محدود به امور خانه و بچه داری می شود، لیکن این امر منجر به پیدایش افسردگی و اضطراب در وی می گردد. همچنین کودکان به دلیل عدم تحمل شرایط نابرابر  با دیگر همتایان خود و ناتوانی در قدرت حل مشکلات، معمولاً فرار از خانه، خودکشی و یا کشتن همسر را  به ادامه زندگی ترجیح می دهند که بیشتر چنین اعمالی در زنانی که با فقر مالی و عدم مهارت گفت و گو رو به رو هستند مشهود است .

 

از دیگر مشکلات مشهود می توان به مشکلات عدم ادامه تحصیل و آموزش اشاره کرد :

.

 آموزش و تحصیل نقش محوری در بالندگی و ارتقای بینش و آگاهی کودکان دارد، اما متأسفانه پدیده ازدواج زودرس عامل شایع و مؤثری در محرومیت از تحصیل و آموزش به شمار می رود. بی تردید آموزش مطلوب، به رشد دانش و مهارت ها، توانایی اعتماد به نفس و قدرت تصمیم گیری، لذت بردن از ارتباطات مثبت و سالم و در نهایت یک انتخاب آگاهانه در مورد بهداشت و رفاه در زندگی کمک می کند. تحقیقات نشان می دهد، مادرانی که ازدواج زودرس داشته اند، کمتر به آموزش فرزندان شان اهمیت می دهند، زیرا از فواید تحصیل، اطلاعات کمتری دارند.

 

با توجه به موارد بیان شده که تنها قطره ای از دریای مشکلات کودک همسری است باید راهکار صحیح و قاطعی در این خصوص ارائه شود تا بتوان از این مشکلات جلوگیری کرد و برای بانیان این امر ضمانت اجرایی محکم در نظر گرفت تا رفته رفته این مشکل ریشه کن شود .

مطابق قانون مدنی ایران ازدواج دختران زیر 13 سال و پسران زیر 15 سال با اجازه ولی و تشخیص مصلحت توسط دادگاه امکان پذیر است .

از طرفی مطابق قانون حمایت از خانواده مصوب سال 1353 ازدواج کودکان زیر 18 سال ممنوع اعلام شده بود که در کمال ناباوری نه تنها در رویه قضایی به آن عمل نمی شد بلکه در سال 1391 با اصلاح قانون حمایت از خانواده این مورد از قانون حذف گردید .

 

یکی از مشکلات اساسی در خصوص کودک همسری نبود قانون صحیح و مشکل جدی تر از آن عدم اجرای صحیح قانون است بطوریکه ممکن است عملی خلاف قانون در رویه عملی به راحتی اجرا شود . بنابراین به نظر می رسد برای حل این مشکل قانون باید اصلاح گردد و به تبع آن قانون اصلاحی به طور کامل اجرا شود و برای نقض کنندگان قانون ضمانت اجرایی محکم و قاطع تعیین گردد تا دیگر شاهد چنین موضوعی نباشیم که این مستلزم همکاری بی قید و شرط تمام قوای کشور است .