حقوق اتباع بیگانه در ارث

وصیت و ارث اصولا تابع قانون کشور متبوع موصی و مورث است.

حقوق ارثیه بیگانه وفق ماده ۹۶۷ ق.م شامل قوانین اصلیه راجع به ارث، تشخیص و تعیین وراث و مقدار سهم الارث آنها، ترکه منقول و غیر منقول و بخشی از ترکه که مورد وصیت تملیکی واقع شده می باشد، اما تصرفات مالکانه ورثه واتباع بیگانه و حقوق عینی آنها نسبت به اموال غیر منقول باز مانده از متوفی تابع قانون محل کشور وقوع اموال و ماترک است.

مثلا اگر ماترک متوفی مشتمل بر املاک و اموال غیر منقول باشد و وراث برابر قوانین مربوطه استملاک اتباع بیگانه اجازه لازم را اخذ ننمایند یا شرایط تملک نداشته باشند؛ حقوق آنها منحصرا نسبت به بهای اموال مذکور محفوظ است.

در خصوص ترکه متوفای بیگانه بلاوارث قانون مدنی ساکت است اما در این خصوص حقوقدانان دو رابطه حقوقی را فرض کرده اند.

رابطه حاکمیت بین دولت محل وقوع ما ترک و متوفی

رابطه وراثت بین متوفی و دولت متبوع وی

ماده ۳۵۱ قانون امور حسبی به تبعیت از قاعده دوم یعنی قاعده وراثت، مامورین کشور دولت متبوع متوفی را قائم مقام و صاحب ترکه متوفای تبعه بیگانه می داند.

لذا ماترک متوفای بیگانه فاقد وارث به نمایندگان دولت متبوع وی تسلیم می شود و اگر این ما ترک مشتمل بر اموال غیر منقول باشد به فروش می رسد و بهای آن به نمایندگان دولت متبوع وی تحویل می گردد و دولت ایران اقدامات حفاظتی و تامینی را برای حفظ و تصفیه ترکه متوفی انجام خواهد داد.

ماده ۹۶۷ قانون مدنی از وصیت تملیکی نیز در زمره حقوق ارثیه اتباع بیگانه یاد کرده است؛ لذا اقدام مربوط به وصیت اعم از اهلیت عام موصی و موصی له، نفوذ یا عدم نفوذ وصیت از حیث مقدار مال یا محرومیت یک یا چند وارث از ترکه و میزان مال قابل تملیک، تابع قانون دولت متبوع متوفی است اما اصل کلی  تبعیت احوال شخصیه  اتباع بیگانه از قانون دولت متبوع خود استثنائاتی نیز دارد.

نظم عمومی ، قوانین داخلی و احاله که در این موارد از اصل کلی فوق عدول شده است.

ماده 967 قانون مدنی بیان می‌دارد؛

ترکه منقول یا غیرمنقول اتباع خارجه که در ایران واقع است فقط از حیث قوانین اصلیه از قبیل قوانین مربوطه به تعیین وراث و مقدار‌ سهم‌الارث آن‌ها و تشخیص قسمتی که متوفی می‌توانسته است به موجب وصیت تملیک نماید تابع قانون دولت متبوع متوفی خواهد بود.

ماده 351 قانون امور حسبی بیان می‌دارد؛

پس از انقضاء مدت مذکور در ماده 343 مدیر ترکه وقتی را برای رسیدگی به دعاوی و مطالبات معین کرده به ورثه یا وصی یا قائم‌مقام‌ قانونی آنها و کنسول دولت متبوع متوفی اگر در محل باشد اطلاع می‌دهد و در وقت مقرر شروع به رسیدگی نموده و پس از رسیدگی کلیه دیون و‌ تعهداتی را که بر ذمه متوفی ثابت و محقق است با اجازه دادستان تادیه می‌نماید و بقیه را به ورثه یا وصی یا قائم‌مقام قانونی آنها و در صورتی که‌ اشخاص نامبرده اصلاً نباشند یا در ایران نباشند به کنسول یا سایر نمایندگان سیاسی دولت متبوع متوفی تسلیم می‌نماید.

اگر بر اساس مدارک قانونی متوفی به وارث خود بدهی داشته باشد و هیئت حل اختلاف مالیاتی آن را تایید کند از ماترک متوفی کسر می‌شود. به طور کلی مراحل شامل گزینه‌های زیر می‌شوند:

تعیین وراث؛

 اولین مرحله انحصار وراثت تعیین وارثان متوفی است. وارثان متوفی معمولا براساس وصیت‌نامه، توافق خانوادگی و قانون میراث انجام می‌شود.

تعیین حصص وراثت:

بعد از این که وارثت تعیین شد. بین وراثت‌داران حصص وراثت باید تعیین شود. این مرحله بر اساس قوانین وارث و نوع وراث انجام می‌شود.

تقسیم اموال:

 بعد از این که حصص وراثت تعیین شد بین وارثان باید اموال متوفی بر اساس قوانین وارث و نوع اموال انجام شود.

اجرای وصیت‌نامه:

محتوای وصیت‌نامه باید مو‌به‌مو اجرا شود.

پرداخت مالیات:

 در نهایت وارث داران باید بر اساس ارزش خالص اموال متوفی مالیات بر ارث را پرداخت کنند.

بر اساس قانون اموال متوفی بعد از اثبات انحصار وراثت بین وراث تقسیم می‌شود‌. با توجه به این که افراد مختلفی وارثان متوفی هستند انحصار وارثت (منحصر بودن در ارث) و سهم الارث هم یک از وراث طبق اسناد و مدارک قانونی باید مشخص شود. تقسیم ارث میان وارثان بر اساس قوانین هر کشوری می‌تواند، متفاوت باشد. اگر اتباع خارجی که مقیم ایران هستند و در ایران اموال منقول و غیرمنقولی دارند دادگاه ایران موظف است به اموال آن‌ها رسیدگی کند و فرقی نمی‌کند که متوفی داخل ایران یا خارج از کشور فوت کرده باشد.‌ در این جا توجه کنید که دادگاه محلی کشوری که اموال تبع خارجی در آن واقع شده تقسیم ارث و اموال متوفی را بر اساس قوانین کشور متبوع متوفی انجام می‌دهد.‌

قبل از این که اموال تبعه خارجی مورد بررسی قرار بگیرد ابتدا سه بار به فاصله یک ماه در روزنامه کثیرالانتشار آگهی می‌شود تا اگر فردی نسبت به اموال متوفی حقی دارد، اطلاع پیدا می‌کند و از اولین انتشار آگهی به مدت شش ماه فرصت دارد مدارک لازم را به دادگاه محلی ارائه دهد.

بر اساس قانون هر فردی که فوت می‌کند اموال او بدون هیچ مسئله‌ای و به طور قهری بین وارثان تقسیم می‌شود. افراد مختلفی ممکن است از اموال متوفی ارث ببرند. به همین دلیل باید انحصار وراثت (منحصر بودن در ارث) و سهم الارث آن‌ها در دادگاه ثابت شود. برای مشخص شدن وضعیت ورثه و چگونگی تقسیم اموال متوفی به گواهی انحصار وراثت نیاز است. در هر کشوری تقسیم ارث میان وارثان بر اساس قوانین همان کشور انجام می‌شود. اگر اتباع خارجی که در ایران مقیم هستند و در داخل یا خارج ایران فوت کنند. دادگاه ایران حصر وراثت کلیه اموال منقول و غیرمنقول وی را بر عهده دارد؛ ولی دادگاه حوزه آخرین محل اقامت متوفی مسئول صدور گواهی حصر وراثت تبعه خارجی است.

قانون تقسیم ارث اتباع خارجی

بر اساس ماده ۹۶۷ قانون مدنی مطابق با قوانین کشور متبوع متوفی مسائل مربوط به تقسیم ارث مانند قوانین مربوط به وصیت‌نامه و تعیین وارث انجام می‌شود.  به طور مثال اگر شخصی با تابعیت کانادا در ایران اموالی داشته باشد بعد از فوت او تکلیف اموال وی بر اساس قوانین کشور کانادا انجام می‌شود و فرقی نمی‌کند اتباع خارجی در ایران یا کانادا فوت کرده باشد.

بعد از فوت متوفی دادگاه محلی در کشوری که اموال متوفی در آن واقع شده است، مسئول حفظ و تصفیه اموال تبعه خارجی فوت شده است.  دادگاه محلی که اموال متوفی خارجی در آن واقع شده است به درخواست کنسول دولت اصلی متوفی یا وارث اقدام به رسیدگی اموال متوفی اتباع خارجی می‌کند. حتی اگر تبعه خارجی که فوت کرده در ایران وارث و نماینده‌ای نداشته باشد که به دادگاه درخواست رسیدگی به اموال متوفی را بدهد، خود دادرس دادگاه محلی این کار را انجام می‌دهد.

صورت جلسه ماترک تبعه خارجی

اتباع خارجی که در داخل ایران اموالی دارند توسط دادگاه اموال آن‌ها صورت جلسه می‌شود. دادگاه روز مشخصی را تعیین می‌کند تا لیست اموال و صورت جلسه ماترک متوفی تهیه شود. در روز تعیین شده کنسول کشور متبوع متوفی، مدیر اموال، وصی، وکیل وارث یا خود وارث و کلیه افراد دینفع باید در دادگاه حاضر شوند.  اگر به هر دلیلی کنسول کشور متبوع متوفی در دادگاه حاضر نشود، برای وی رونوشت صورت جلسه ارسال خواهد شد. به درخواست کنسول کشور متبوع، وارثان و هر ذینفع دیگری رسیدگی به ماترک اتباع خارجی توسط دادگاه محلی کشوری که اموال در آن واقع شده است، انجام خواهد شد. اگر به هر دلیلی کنسول در دادگاه رسیدگی حاضر نشود، می‌تواند مراتب اقدامات خود را بعد از رسیدگی انجام دهد. به طور مثال بعد از رسیدگی دادگاه در مورد مهر‌و‌موم ماترک متوفی می‌تواند مهروموم خود را اضافه کند.‌

آگهی انحصار وراثت اتباع خارجی در روزنامه

قبل از این که دادگاه محلی (کشوری که اموال تبع خارجی فوت شده در آن واقع شده است) بخواهد به اموال متوفی رسیدگی کند.‌ در روزنامه‌های کثیرالانتشار ۳ آگهی انحصار وراثت به فاصله زمانی یک ماه منتشر می‌شود. دادگاه با انتشار این آگهی‌ها قصد دارد اگر کسی نسبت به اموال تبعه خارجی فوت شده حقی دارد، اطلاع پیدا کند.

از اولین آگهی که انتشار شده اگر فردی نسبت به اموال متوفی حقی دارد تا ۶ ماه فرصت دارد، دادگاه محلی را از این موضوع آگاه کند و مدارک و اسناد لازم را برای اثبات ادعای خود به دادگاه ارائه دهد تا بر اساس مدارکی که ارائه شده است از ماترک متوفی سهم وی پرداخت شود. در این جا توجه کنید که ابتدا از اموال متوفی هزینه‌های جلسات دادرسی و آگهی روزنامه کسر می‌شود. بعد از این که سه مرحله انتشار آگهی در روزنامه به پایان رسید. با حضور افراد زیر دادگاه رسیدگی به ماترک متوفی برگزار می‌شود.

وارث

وکیل وراث

کنسول کشور متبوع

سایر ذینفعان

بعد از رسیدگی بر اساس قانون دولت متبوع متوفی میزان سهم الارث هر یک از وراث مشخص می‌شود.

مالیات بر ارث اتباع خارجی

علاوه بر این که به اموال متوفی ایرانی مالیات بر ارث تعلق می‌گیرد به ماترک تبعه خارجی هم مالیات بر ارث تعلق خواهد گرفت. بر اساس تبصره ۳ ماده ۱۷ قانون مالیات‌های مستقیم متوفای  خارجی که در ایران اموالی دارند به نرخ وارث طبقه اول مشمول مالیات بر ارث می‌شوند‌. اگر متوفی تبعه خارجی مطالبات قانون وصول و حقوق مالی داشته باشد از اموال او کسر می‌شود و به کلیه اموال منقول و غیرمنقول باقی مانده مالیات بر ارث تعلق می‌گیرد.