وکیل مدافع به چه کسی گفته می شود ؟

.

خدمات وکالتی در طول زمان و نزد همه جوامع در ردیف نجیب ترین و شریف ترین خدمات اجتماعی  همیشه به شمار آمده است. اصل مساوات و بهره مندی از حقوق و تضمینات کافی در مقابل قانون و دستگاه قضا در زمره اصول مترقی و پیشرفته ای است که صراحتا در اسناد و مدارک و حقوق داخلی، تطبیقی و بین المللی مورد اشعار واقع شده است.

بی تردید ظهور و پیدایش شخصیتی ممتاز به نام وکیل مدافع و حرفه ای شاخص به نام وکالت، ریشه در افکار و اندیشه های انسان مدار و نو ظهوری دارد که حمایت از حقوق فرد انسانی را به مثابه اصلی ترین اهداف عدالت کیفری و قضایی بر می شمارد.

اصولا انسان ها از نوعی آزادی به مفهوم عام آن ( آزادی بیان، عقیده ، عمل و …) در اجتماع بهره می برند که جز در مواردی استثنایی تعرض، تجاوز یا تحدید آن ممنوع می باشد. بدین لحاظ هنگامی که فردی در مظان اتهام به ارتکاب رفتاری مجرمانه قرار می گیرد، به اجبار برخی از اصول و حقوق مسلم فردی وی به مخاطره می افتد. هر چند فرض بی گناهی متهم و ضرورت حفظ حرمت و کرامت انسانی او ایجاب می کند که در فرایند تحقیقات مقدماتی و محاکمه از حداقل تضمینات کافی در جهت اثبات بی گناهی و برائت خویش برخوردار باشد. مع الوصف، عدم آشنایی و آگاهی کافی نسبت به حقوق فردی و اجتماعی، چه بسا اسباب تضرر، سردرگمی و نهایتا محکومیت وی را فراهم آورد.

با لحاظ چنین شرایط و با هدف جلوگیری از تضییع حقوق افراد نیاز و ضرورت حضور فردی به عنوان (( وکیل مدافع)) در تمامی مراحل دادرسی به ویژه در مرحله تحقیقات مقدماتی و دادرسی نهایی از لوازم حتمی و اجتناب ناپذیر یک دادرسی عادلانه در تمام دنیا تلقی می شود.

وکیل دادگستری (برای اطلاعات بیشتر به مقاله 14 نکته برای انتخاب وکیل دادگستری خوب مراجعه نمایید . )به منظور استقرار عدالت، ضمن همکاری نزدیک با دستگاه قضا، تمام دانش ، نبوغ ، فنون و هنر مکتسبه و تجارت خود را در اختیار افرادی قرار می دهد که جان ، مال ، عرض و ناموس آنها در مظان مخاطره و تهدید قرار دارد. اساسا اجرا و اعمال حقوقی قانونی و ذاتی افراد مستلزم آگاهی و اطلاع آنهاست. فردی که برخلاف اصل آزادی، بازداشت می گردد حق دارد به حقوق خود و نحوه برخورداری از آنها آشنا باشد بنابراین  یکی از مهم ترین حقوقی که متهم در جریان یک دادرسی عادلانه و منصفانه باید از آن برخوردار باشد حق استفاده از وکیل مدافع است. بر این اساس امروزه حضور وکیل مدافع در دادرسی و دفاع از حقوق مادی و معنوی موکل جزء لاینفک و اجتناب ناپذیر یک دادرسی منصفانه و عادلانه محسوب می شود. حضوری که اکثر قوانین داخلی و بین المللی به صراحت مورد اشاره و تاکید قرار گرفته است.

دادرسی منصفانه

.

اصطلاح دادرسی منصفانه، مفهومی ذهنی است که با پیش بینی تضمینات و حقوق دفاعی مکفی برای متهمین جنبه عینی می یابد. از مهمترین این تضمینات می توان به مواردی از جمله حق تفعیم  اتهام ، حق سکوت ، منع شکنجه، منع بازداشت وحق داشتن وکیل مدافع در این مقررات اشاره کرد. در اسناد و مقررات متعدد بین المللی بر حق استفاده متهم از معاضدت وکیل دادگستری در طول دادرسی تاکید و تصریح شده است. این حق تا انجا اهمیت دارد که در اسناد معتبری مانند اعلامیه جهانی حقوق بشر، میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی ، کنوانسیون اروپایی حمایت از حقوق و آزادی های اساسی و…به دفعات پیش بینی کرده است.

از دیدگاه حقوق تطبیقی نیز دخالت وکیل در مراحل مختلف دادرسی واجد اهمیت خاص می باشد. در بسیاری از کشور ها مانند بلژیک، آلمان، فرانسه و حتی سوریه قاضی مکلف است که قبل از شروع تحقیقات ، متهم را از داشتن حق وکیل مطلع سازد و مراتب را در صورتجلسه دادرسی درج کند و در صورت انحراف صریح متهم از استفاده از این حق ، شروع به استنطاق نماید. طبق بند 3 ماده 114 قانون ایین دادرسی کیفری فرانسه: (( بازپرس باید متهم را از حق داشتن وکیلی از بین وکلای مجاز یا کار آموزان قضایی مطلع سازد.))  در برخی قوانین مانند ماده 136 ق.ا.د.ک فرانسه و ماده 63 قانون دادرسی سوریه ، حق سکوت برای متهم را تا انتخاب وکیل مجاز دانسته اند. این امر به حدی مهم است که در کشور هایی مانند فرانسه، تکلیف بازپرس به اعلام حق داشتن وکیل به متهم به هنگام اولین حضور در بازپرسی، جزء لاینفک حق دفاع محسوب و عدم رعایت آن از موجبات بطلان اساس تحقیقات انجام شده می باشد.

در حقوق داخلی نیز اصل 35 قانون اساسی حق داشتن وکیل را در تمامی دادگاه ها لازم دانسته است.  در قانون آیین دادرسی کیفری نیز در موارد مختلفی بویژه مواد 128، 85 و 186 به حق استفاده وکیل تصریح شده است و قانون حقوق شهروندی مصوب 1384 در مواد متعددی متضمن تکرار و تاکید این حق می باشد و در پاره ای موارد نیز استفاده از خدمات وکیل بویژه در امور مدنی اجباری اعلام شده است.

منافع حضور وکیل مدافع در دادرسی

.

بدون شک نقش سازنده و مفید وکیل مدافع در مراحل مختلف دادرسی کیفری به منظور اعتلای شأن عدالت کیفری، بر هیچکس پوشیده نیست. استفاده از معاضدت و دانش حقوقی –فنی وکلای دعاوی در امور کیفری می تواند منافع و مزیت های فراوانی را هم در جهت دفاع از حقوق افراد بی گناه و هم توسعه علمی و عملی دادرسی قضایی به سمت کشف حقیقت به همراه داشته باشد.

چرا ما به وکیل مدافع نیاز داریم؟

.

تصور اغلب مردم از کارهای وکلا این است که تا زمانی که کسی جرمی مرتکب نشده یا راه اشتباهی را نرفته، به وکیل نیازی ندارد. اما در واقع نیاز به وکیل در جهان پیچیده و مدرن امروز یک امر اجتناب ناپذیر است. چرا که انسان‌ها زمانی که پروژه‌های کاری خود را در حوزه‌های مختلف تجاری، اجتماعی، فرهنگی و …. شروع می‌کنند، یا زمانی که قراردادهای مالی را امضا می‌کنند، یا زمانی که قصد تقسیم اموال و املاک خود را دارند یا زمانی که درگیر اختلافات خانوادگی هستند، زمانی که ناخواسته جرمی را مرتکب می‌شوند یا گرفتار یک کلاهبرداری می‌شوند و یا ماجراهایی از این دست، نیاز مبرمی به حضور یک وکیل دارند.

آگاهی و علم وکلا، در حوزۀ مسائل حقوقی، همواره به کمک مردم می‌آید تا با کمترین ضرر و زیان مالی و به دور از کوچکترین آسیبی، افراد را به حقوق خود آشنا کرده و در راستای استیفای حق آنها بکوشند.گاهی عدم کمک گرفتن از یک وکیل به بهانه‌های واهی، اعم از حق الوکاله‌های بالا یا اعتقاد نداشتن به کار وکلا ، می‌تواند خسارت‌های جبران ناپذیری در پی داشته باشد.

از مهم ترین دلایل نیاز به وکیل می توان به موارد زیر اشاره کرد :

.

چرا به وکیل مدافع نیاز داریم ؟

.

جلوگیری از انحراف دادرسی

.

وکیل مدافع با نظارت مستمر ، دقیق و هوشمندانه خود بر کیفیت دادرسی ، نقش محافظی امین و مجرب را ایفا می کند و با بهره گیری از استعداد ، نبوغ و دانش حقوقی خویش از انحراف دعوی و جریان دادرسی جلوگیری به عمل می آورد. فرایند دادرسی هدف مستقیمی را تعقیب می کند که عدالت نام دارد. هرگونه لغزش و خطایی در این روند ، آن را از خط مستقیم و در نتیجه به همان اندازه از عدالت دور می کند. بی گمان در جریان یک دادرسی احتمال لغزش و خطا، از طرف قضات، اصحاب دعوی و غیره وجود دارد. از این رو حضور وکیلی کاردان ، متعهد و قانونمند در روند دادرسی می تواند تضمین مناسبی در جلوگیری از انحراف دادرسی تلقی کرد. وکیل مدافع می تواند در کنار مقام قضا به مثابه ابزار کنترل و نظارت بر عملکرد دستگاه قضا عمل کند و بدون آنکه کمترین هزینه ای بر این دستگاه تحمیل کند ، به پیشبرد اهداف آن و تحقق عدالت قضایی کمک کند.

.

هدایت علمی و عملی قاضی

.

فردی که به عنوان قاضی بر مسند قضاوت تکیه می زند ، به عنوان یک انسان هر اندازه که دارای تجربه کاری و دانش حقوقی باشد، با عنایت به تغییر سریع ارزش ها و رفتار های اجتماعی باز هم دانسته ها و معلومات او نیاز به ارتقا و تقویت دارد. در روند به روز کردن اطلاعات قضایی ، وکلا در مقام دفاع یکی از محور های تعیین کننده و موثر تلقی می شوند.

وکیل در مقام دفاع از موکل و موضوع وکالت، با مطالعه همه جانبه قوانین و رویه ها سعی می کند از اخرین داده های قضایی استفاده کند و قاضی در مقام تقابل و تعامل به توبه خود کوشش می کند تا با افزایش اطلاعات ، توان استنتاج خود را القا بخشد.

.

جلوگیری از اطاله ( به وقفه افتادن) دادرسی

.

اطاله دادرسی یکی از معظلات و چالش های بزرگی است که گریبان گیر دستگاه قضایی ما می باشد. وکیل دادگستری با آگاهی به قوانین موجود از یکطرف و شناخت کافی نسبت به نقاط ضعف، نقایض، کمبود ها ، ابهامات و اشکالاتی که در سیستم اداری-قضایی وجود دارد، تلاش خود را به سمت هدایت صحیح جریان دادرسی، آگاه کردن قاضی و موکل از مقررات مربوطه، طرح دعوی و اعتراض در مهلت های قانونی و … معطوف می دارد. این امر به نوبه خود ضمن جلوگیری از اطاله بیش از حد جریان دادرسی از تحمیل هزینه های مالی و انسانی فراوان بر دستگاه قضا و سرگردانی و بلاتکلیفی موکلین ممانعت می کند.

.

مساعدت در اجرای قانون و عدالت

.

وکیل مدافع با آگاهی و اشرافی که نسبت به قوانین موضوعه دارد، مساعدت شایان توجهی را به سیستم قضایی عرضه می دارد. وی با جست و جوی مقررات قانونی و انطباق صحیح آنها با موضوعات مختلف، ضمن کمک به اجرای قانون، زمینه ی اجرای عدالت را نیز به مفهوم واقعی آن فراهم می سازد.

اشراف کامل بر قوانین موجود و استناد صحیح به آنها از طرفی باعث تبرئه افراد بی گناه می گردد و از طرف دیگر موجب شناخته شدن افراد گناهکار و بزهکاران واقعی می شود. نتیجه ی هردو فرایند، مساعدت در اجرای قانون و عدالت می باشد.

.

دفاع از حقوق بی گناه

.

از دیگر نتایج مثبت حضور وکیل در مراحل تعقیب، تحقیق و تحکیم، حمایت از مظنون و متهمی است که ممکن است به علل مختلف بی جهت مورد تعقیب قرار گرفته باشد. یکی از ویژگی ها و محاسن منحصر به فرد وکیل مدافع، دفاع از حقوق متهمی است که در مظان ارتکاب جرم قرار گرفته است. وکیل مدافع با شناختی که نسبت به قوانین موضوعی دارد از تمامی دانش و استعداد خود جهت اثبات حقانیت و بیگناهی موکل مدد می جوید. مضافأ اینکه حضور وکیل مدافع موجب رعایت تساوی بین اصحاب دعوی که باید از سلاح های برابر بهرمند باشند، می گردد. بعلاوه حضور وکیل مدافع در تمام مراحل بازجویی و دادرسی موجب می شود که بعدا بحث و طرح اعمال شکنجه و تحمل فشار و زور به متهم در طول تحقیقات و بازجویی قابل توجیه نباشد.

فقدان فرهنگ استفاده از وکیل دادگستری

.

اصولا در کشور ما فرهنگ استفاده و بهره گیری از خدمات وکیل مدافع آن گونه که باید هنوز نهادینه نشده است.

افراد عمدتا یا به وکیل مراجعه نمی کنند یا هنگامی مراجعه می کنند که دیگر جایی برای دفاع باقی نمانده است. دلیل این امر را باید در عوامل مختلفی جستجو کرد. عواملی از قبیل وجود تبلیغات منفی در مورد وکلا، عدم آگاهی یا ناآشنایی مردم به حقوق خود، رواج پدیده میانجیگری یا کدخدا منشی – که البته در نوع خود مطلوب است- بالا بودن نرخ حق و الوکاله، وجود آداب و رسوم و باور های خاص در زمره ی مولفه های موثری هستند که باعث می شود مردم به ندرت برای حل مشکلات حقوقی خود به سراغ وکیل بروند. بر این اساس، ترویج فرهنگ استفاده از وکیل و تبیین محاسن و مزایای بهره مندی از آن ، می تواند گام مهم در جهت مرتفع ساختن چالش موجود تلقی گردد.

تعداد وکیل مدافع

.

در صدر ماده 128 آیین دادرسی کیفری که به متهم اجازه داده شده در جریان تحقیقات مقدماتی ، از حضور و معاضدت وکیل مدافع بهرمند گردد، لکن معلوم نیست قانونگذار در مقام بیان حق همراهی متهم توسط وکیل، به چند نفر وکیل نظر دارد و یا اینکه لزوما به عدد ((یک)) توجه داشته است. چنانچه قانونگذار در مقام بیان حق متهم مبنی برداشتن وکیل یا وکلا باشد، با ظاهر ماده در تعارض است زیرا در این ماده به عدد ((یک)) اشاره شده است و این حق محدود به داشتن یک وکیل است و چنانچه منظور قانونگذار این بوده که متهم فقط یک وکیل انتخاب کند، در آن صورت این ماده با ماده 185 همین قانون در تعارض است زیرا ماده 185 اعلام داشته متهم می تواند به تعداد مورد لزوم وکیل داشته باشد. با جمع این دو ماده به نظر می رشد متهم حق انتخاب بیش از یک وکیل را نیز دارد اما علی الظاهر در مرحله تحقیقات مقدماتی تنها یک نفر از وکلای او حق همراهی و حضور دارند که البته این امر نیز با روح قانونگذاری و موازین حقوقی تناسب و سازگاری چندانی ندارند.

با توجه به مطالب بیان شده ، دادرسی منصفانه و تحقق عدالت کیفری، جز با حضور فعال و قانون مند وکیل عدلیه ممکن نخواهد بود.

بی دلیل نیست که بیش از ده ها سند بین المللی و همچنین قانون اساسی و مقررات عادی، بر حضور وکیل مدافع به عنوان یکی از ارکان اصلی دادرسی عادلانه نه تنها تاکید، بلکه حکم کرده است.

همگان توجه داریم که متهم بویژه در مرحله تحقیقات، (( تنها)) در مقابل جامعه و نماینده وی قرار دارد و اگر از حمایت یک دفاع قوی برخوردار نباشد، قطعا قادر به دفاع از حقوق خود نخواهد بود. اصولا نباید وکیل را رقیب قاضی دانست، بلکه باید او را رفیق و همراه برای وصول به عدالت تلقی کرد، بنابراین، اصلح این است که دفاع و قضا ضمن حفظ استقلال و پایبندی به اصول و وجدان حرفه ای و سوگندی که خورده اند و سازش ناپذیری در مورد حقوق مردم و اصول مسلم دادرسی عادلانه ، دست در دست هم در کنار یکدیگر، سرشار از احساس وظیفه به قانون احترام گذاشته و زمینه یک دادرسی عادلانه را مهیا سازند.